Półpasiec

 

Półpasiec przyczyna

Ponieważ układ odpornościowy człowieka  nie jest w stanie całkowicie wyeliminować z organizmu wirusa VZV, po zachorowaniu na ospę wietrzną, wirus ulega hibernacji w zwojach czuciowych układu nerwowego. W przyszłości, np. pod wpływem obniżenia odporności po zabiegu operacyjnym lub starszym wieku, możliwa jest reaktywacja zakażenia. Oznacza to, że półpasiec może rozwinąć się u osób, które w przeszłości zachorowały na ospę wietrzną. Jedynym rezerwuarem wirusa są ludzie. Źródłem zakażenia jest chory na ospę wietrzną oraz w mniejszym stopniu, na półpaśca. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni ze skórą oraz przez łożysko. Po kontakcie z pacjentem chorującym na półpasiec, może dojść do rozwoju ospy wietrznej, bezpośrednio nie rozwinie się natomiast półpasiec. (1, 2)

Półpasiec rozpowszechnienie

Z uwagi na brak obowiązku zgłaszania w Polsce zachorowań na półpaśca trudno określić dokładną liczbę zachorowań. Szacuje się, że zapada na niego średnio 338,8 osób na 100 tys. osób, aż 75% przypadków dotyczy osób powyżej 45. roku życia, a najwyższa zapadalność odnotowywana jest w grupie wiekowej powyżej 50 lat (wg Albreht P. i wsp., 2015 r.). W przeciwieństwie do ospy wietrznej, zachorowania na półpaśca nie charakteryzują się sezonowością. Na świecie, zapadalność na półpasiec waha się w zakresie od 1,2 do 3,4 przypadku na 1000 osób rocznie. Wśród osób powyżej 65. roku życia zachorowalność jest wyższa i wynosi 3,9–11,8 na 1000 osób. W USA notuje się około miliona przypadków półpaśca rocznie. Według aktualnych danych epidemiologicznych pochodzących ze Stanów Zjednoczonych u około 1/3 osób dojdzie w ciągu ich życia do rozwoju półpaśca. W USA około 30% pacjentów hospitalizowanych z powodu półpaśca stanowią chorzy z obniżoną odpornością oraz przyjmujący leki immunosupresyjne.

Półpasiec na ogół rzadko występuje u dzieci przed ukończeniem 10 roku życia, bardzo rzadko natomiast u niemowląt. Im młodszy wiek zachorowania na ospę wietrzną, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia półpaśca w okresie dzieciństwa lub młodszym wieku dorosłym.

 Grupę zwiększonego ryzyka hospitalizacji stanowią osoby starsze oraz pacjenci z obniżoną odpornością. Szacuje się, że w Polsce około 99,5% populacji po 40. roku życia przebyło ospę wietrzną, stąd prawdopodobne, że w Polsce na rozwój półpaśca jest narażone kilkanaście milionów osób. W związku ze starzeniem się społeczeństwa, wzrostem zachorowalności na choroby nowotworowe oraz upowszechnianiem się obciążających terapii (np. leczenia biologicznego chorób reumatologicznych) można prognozować wzrost zapadalności na półpasiec. (2,3,5)

Półpasiec objawy

Półpaśca rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, szczególnie charakterystycznej wysypki pęcherzykowej po jednej stronie ciała. Wystąpienie wysypki może być poprzedzone pieczeniem, swędzeniem, mrowieniem, kłuciem i bólami danej okolicy. Objawy te często wyzwala sam dotyk danej okolicy. Objawy te mogą poprzedzać wystąpienie wysypki (od kilka dni do kilku tygodni) i utrzymywać się przez cały czas choroby. Niektórzy chorzy w fazie początkowej mogą również cierpieć na bóle głowy, światłowstręt i złe samopoczucie.

Wysypka na skórze zlokalizowana jest w obrębie jednego dermatomu, czyli obszaru skóry, który zaopatrywany jest czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy. Diagnozę ułatwia również ból o różnym nasileniu i charakterze lub parastezje zlokalizowane również w obszarze jednego dermatomu. Nazwa półpaśca wywodzi się z faktu, iż zazwyczaj wykwity skórne nie przekraczają linii środkowej ciała i są zlokalizowane tylko na jednej jego połowie. 

Specyficzne objawy można zaobserwować w postaci półpaśca ocznego. Do częstych objawów tego typu należy wysypka na powiece, czole oraz nosie. Mogą im towarzyszyć zaczerwienienie wokół i wewnątrz powieki, zaczerwienienie spojówki, obrzęk powieki, siatkówki oraz rogówki. Objawom tym może towarzyszyć ból o charakterze palącym lub pulsującym w okolicy oka. Współwystępować może łzawienie i podrażnienie. Wystąpić może również niewyraźne widzenie, wrażliwość na światło.

Szczególne objawy pojawiają się również w przypadku półpaśca usznego. Wysypka pęcherzykowa obejmuje skórę małżowiny usznej, okolicę zamałżowinową, przewód słuchowy zewnętrzny oraz błonę bębenkową. Może również zająć część jamy ustnej. Zmianom skórnym może towarzyszyć silny ból ucha, szumy uszne, nudności, wymioty, zawroty głowy, oczopląs oraz niedosłuch. 

Innymi objawami półpaśca mogą być niedowład (5–15%), najczęściej kończyn, w wyniku zajęcia nerwów ruchowych. (1,2,3,4)

Półpasiec przebieg choroby

Okres inkubacji, czyli rozwoju choroby, wynosi od 14 do 21 dni od reaktywacji wirusa w organizmie. Wyróżnia się kilka postaci powikłań półpaśca w zależności od okolicy na której wystąpiły objawy. Zakaźność wirusem dla otoczenia trwa przez cały czas fazy nieprzyschniętej wysypki pęcherzykowej. Po pojawieniu się wysypki występują po sobie: rumieniowe plamki, grudki, pęcherzyki, krostki aż do strupków. W przypadku półpaśca zmiany skórne utrzymują się dłużej niż w ospie wietrznej. Świeże wykwity pęcherzykowe stopniowo zasychają w ciągu 3–5 dni i przysychając tworzą strupki. Wysypka zwykle ustępuje w ciągu 2–4 tygodni. Najczęściej zmiany skórne typowej postaci półpaśca pojawiają się na tułowiu.

W przypadku półpaśca ocznego może pojawić się porażenie nerwu twarzowego, które wraz z wysypką występującą po tożsamej stronie twarzy jest składową zespołu Ramsaya Hunta. Oba objawy tego zespołu mogą występować jednocześnie lub następować po sobie.

Wirus ospy wietrznej i półpaśca jest niebezpieczny dla kobiet ciężarnych w przypadku pierwotnego zachorowania. Zakażenie w I i II trymestrze ciąży i wystąpienie ospy wietrznej może doprowadzić do obumarcia płodu lub zespołu ospy wietrznej wrodzonej (embriopatia ospowa) u dziecka. Chociaż ryzyko wystąpienia embriopatii ospowej jest małe i dotyczy 0,4–2% dzieci, u matek, które zachorowały na ospę wietrzną do 20. tygodnia ciąży przenikanie VZV przez łożysko może spowodować ciężkie wrodzone malformacje lub deformacje u płodu. Zachorowanie wtórne na wirus VZV, czyli na półpasiec, u kobiet w ciąży jest rzadkie i nie niesie za sobą ryzyka uszkodzenia płodu. (2,3,4)

Rzadko występuje również forma choroby nazywana półpaścem uogólnionym lub rozsianym. Zwykle występuje tylko u osób z osłabionym układem odpornościowym np. podczas leczenia onkologicznego. Szczególną postacią jest również półpasiec nawracający, który może wskazywać na nowotwór złośliwy lub zaburzenia odporności komórkowej.

Półpasiec powikłania

Wyróżnia się kilka postaci powikłań półpaśca w zależności od okolicy na której wystąpiły objawy: powikłania miejscowe, neurologiczne i rozsiew pozaneuronalny, wiremia, rozsiew skórny. Do powikłań miejscowych zaliczane są: nerwoból poherpetyczny, świąd poherpetyczny, blizny, przebarwienia lub odbarwienia skóry, zapalenie spojówek, rogówki, błony naczyniowej oka, nerwu wzrokowego. Wśród powikłań neurologicznych wymienia się: aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ostre zapalenie mózgu, przewlekłe zapalenie mózgu, udar mózgu, zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie siatkówki, porażenie nerwu twarzowego.

W półpaścu ocznym występuje zapalenie rogówki, zapalenie błony naczyniowej oka, porażenie nerwu okoruchowego, bloczkowego lub odwodzącego. W powikłaniu półpaśca usznego może wystąpić przejściowa lub trwała utrata słuchu oraz porażenie nerwu twarzowego.

W zależności od zajęcia nerwu rdzeniowego wyróżnić można również porażenie nerwu twarzowego czy neuralgię półpaścową, charakteryzującą się dotkliwym, przewlekłym zespołem bólowym. Wśród powikłań półpaśca można również wymienić blizny po pęcherzach oraz wtórne, bakteryjne nadkażenia skóry. Zmiany skórne mogą dać również powikłanie w postaci przebarwień, odbarwień i blizn. (3,4,6,7)

Półpasiec prewencja

Jako pierwszą profilaktykę półpaśca można wyróżnić szczepienie przeciw ospie wietrznej. Szczepionka przeciw ospie wietrznej zawiera żywy, osłabiony (atenuowany) szczep wirusa. Podawana jest w dwóch dawkach szczepionki. Przeciwwskazaniem do szczepienia są stany obniżenia odporności, chłoniaki i inne nowotwory z zajęciem szpiku czy układu chłonnego oraz ciąża. Szczepienie zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie.

Ponad to zaleca się przestrzeganie zasad higienicznych, mycie, dezynfekcję rąk, stosowanie masek ochronnych oraz izolację osób z ospą wietrzną w trakcie zakaźności. W przypadku osób z półpaścem izolacja nie jest zalecana, ale istotne będzie zachowanie środków ochrony osobistej w kontakcie ze skórą z wykwitami, np. rękawiczek ochronnych, a także dezynfekcja rąk i przestrzeganie zasad sanitarnych oraz higienicznych odzieży i bielizny pościelowej.

Obecnie na świecie dostępne są również dwie szczepionki przeciwko półpaścowi: zawierająca żywego atenuowanego wirusa (live attenuated zoster vaccine - LZV) oraz rekombinowana z adiuwantem (recombinant zoster vaccine – RZV). Chociaż nie są sprzedawane na polskim rynku, charakterystyka produktu leczniczego dostępnych szczepionek dla osób po 50 r.ż. występuje również w języku polskim, co może sugerować wprowadzenie szczepień na rynek polski. Szczepionka LZV może być podawana pacjentom z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek lub reumatoidalne zapalenie stawów. Przeciwwskazania do stosowania LZV obejmują pierwotne i nabyte stany niedoboru odporności, leczenie immunosupresyjne, nieleczoną gruźlicę oraz ciążę. Badania naukowe wskazują, iż szczepionka RZV ma wyższą skuteczność i zapewnia dłuższy okres ochronny, choć brakuje danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania szczepionki RZV u kobiet w ciąży i karmiących piersią, stąd zaleca się jej unikanie w tej grupie. Przeciwwskazaniem do szczepienia RZV jest ciężka reakcja alergiczna na składnik szczepionki w wywiadzie. Na podstawie dowodów naukowych można stwierdzić, że szczepienia zmniejszają częstość występowania półpaśca i związanych z nim powikłań, które stanowią obciążenie zarówno zdrowotne, jak i społeczno-ekonomiczne. (3,4,6,7,8,9)