Spis treści
Gruźlica
Gruźlica to bakteryjna choroba zakaźna wywołana prątkiem gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) dotykająca płuc, ale również mająca charakter pozapłucny (bakteria może zajmować m.in. układ kostno-stawowy, układ nerwowy, limfatyczny, krwionośny, a także moczowo-płciowy).
Gruźlica przyczyna
Gruźlicę wywołuje bakteria – prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), która przenoszona jest drogą inhalacyjną bądź kropelkową (gdy w pobliżu osoby zdrowej znajduje się osoba zakażona, która kaszle, mówi, śpiewa). Stosunkowo rzadko dochodzi do zakażeń drogą pokarmową, np. przez konsumpcję niepasteryzowanych produktów mlecznych, do produkcji których wykorzystano mleko chorego zwierzęcia.
Gruźlica rozpowszechnienie
Gruźlica jest chorobą kosmopolityczną, która według danych WHO w 2019 roku kosztowała życie 1,4 mln osób i znalazła się w gronie 10 najczęstszych przyczyn zgonów – przy czym 95 proc. śmiertelnych przypadków dotyczy państw rozwijających się.
Szacunkowe dane mówią o zapadalności na gruźlicę na poziomie 10 mln osób rocznie, z czego aż 87 proc. nowych przypadków notowanych jest w 30 krajach o największym zagęszczeniu zaludnienia. Według danych WHO osiem państw – Indie (26 proc.), Indonezja (8,5 proc.), Chiny (8,4 proc.), Filipiny (6 proc.), Pakistan (5,7 proc.), Nigeria (4,4 proc.), Bangladesz (3,6 proc.) oraz RPA (3,6 proc.) – odpowiada za dwie trzecie nowych zakażeń. Warto również podkreślić, że spośród wszystkich nowych zakażeń w 2019 roku 56 proc. dotyczyło mężczyzn powyżej 15. r.ż., 32 proc. kobiet (>15. r.ż.), a zaledwie 12 proc. dzieci poniżej 15. r.ż.
Patrząc na geograficzne rozpowszechnienie choroby, to największy udział mają kraje południowo-wschodniej Azji (44 proc.) oraz Afryki (25 proc.), natomiast najniższy odsetek zachorowań notuje się w Europie (2,5 proc.).
Mapa prezentująca państwa, gdzie liczba przypadków gruźlicy nie przekracza 10 zachorowań na 100 tys. mieszkańców (źródło: WHO).
Dane epidemiczne dotyczące Polski wskazują, że na przestrzeni ostatnich 20 lat udało się ponad dwukrotnie ograniczyć zapadalność na gruźlicę – z poziomu 33 przypadków /100 tys. mieszkańców odnotowanych w roku 2000, do poziomu 15 przypadków/100 tys. mieszkańców odnotowanych w 2019 roku. Według danych z Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę (prowadzonego przez Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie) najczęstszą postacią gruźlicy rozpoznawanej na terenie Polski była gruźlica płuc, która stanowiła 95,4 proc. wszystkich zachorowań. Zachorowania na gruźlicę pozapłucną stanowiły natomiast 4,6 proc. ogółu chorych zarejestrowanych w 2019 roku i dotyczyły gruźliczego zapalenia opłucnej (79 zachorowań), gruźlicy obwodowych węzłów chłonnych (46 zachorowań), gruźlicy kości i stawów (32 zachorowania), gruźlicy narządów moczowo-płciowych (25 zachorowań), a także gruźliczego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu (6 zachorowań). W 2019 roku nie zarejestrowano zachorowań na gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu u dzieci do 14 lat.
W 2018 roku gruźlica była przyczyną zgonu 519 osób, a współczynnik umieralności wyniósł 1,4 na 100 tys. ludności. Główną przyczyną zgonów z powodu gruźlicy, analogicznie do lat wcześniejszych, była gruźlica płuc – zmarło na nią 502 chorych – współczynnik 1,3. Natomiast gruźlica pozapłucna była przyczyną śmierci 17 chorych. Zgony z powodu gruźlicy stanowiły 0,1 proc. ogółu zgonów w 2018 roku w Polsce i 28,3 proc. zgonów z powodu wszystkich chorób zakaźnych i pasożytniczych.
Gruźlica objawy
Po kontakcie z osobą zakażoną prątki gruźlicy trafiają do płuc, gdzie się zagnieżdżają, tworząc tzw. ogniska pierwotne. Z ognisk pierwotnych bakterie w drodze namnażania mogą za pośrednictwem krwiobiegu trafiać do pozostałych narządów. Choroba nie musi ujawnić się w krótkim czasie po zakażeniu, choć przyjmuje się, że największe ryzyko jej rozwoju występuje w ciągu pierwszych dwóch lat od zakażenia. Zakażone osoby mogą nie wykazywać klinicznych objawów (są nosicielami bakterii w stanie utajonym), ale stanowić źródło zakażenia dla osób, z którymi mają częsty kontakt. Forma utajona bakterii może ulec aktywacji i wywołać chorobę m.in. w przypadku stałego kontaktu z inną chorą osobą, w przypadku podjętego leczenia immunosupresyjnego, np. w przypadku nosicieli wirusa HIV.
Gruźlica przebieg choroby
Rozwijająca się choroba ma charakter przewlekły i początkowo jej objawy mogą być mylone z innymi infekcjami układu oddechowego. Dlatego też złotym standardem w diagnostyce gruźlicy jest wykonywanie badania radiologicznego płuc. Głównym objawem jest utrzymujący się ponad 3 tygodnie kaszel, któremu może towarzyszyć odkrztuszanie śluzowej lub śluzowo-ropnej wydzieliny (która może być badana metodą rozmazu lub posiewu). Stopniowo mogą pojawiać się również takie objawy, jak duszność czy ból w klatce piersiowej. Wśród innych objawów gruźlicy należy wskazać brak apetytu, utratę masy ciała, pojawiające się stany podgorączkowe, nocne poty oraz osłabienie. Zbyt późno rozpoznana lub też nieprawidłowo zdiagnozowana gruźlica może prowadzić do zgonu, kalectwa lub niewydolności oddechowej.
W leczeniu stosuje się leki przeciwprątkowe w różnych schematach uzależnionych m.in. od etapu choroby, wcześniej stosowanego leczenia czy pojawiającej się oporności prątków na stosowane leki. Farmakoterapia trwa zazwyczaj około sześciu miesięcy.
Gruźlica powikłania
Wśród powikłań gruźlicy należy zwrócić uwagę na odmę opłucnową – w tkance płuc może dochodzić do pojawienia się zwłóknień lub krwotoków płucnych.
Gruźlica prewencja
Profilaktyka zachorowań na gruźlicę sprowadza się do wykonywania szczepień ochronnych, które obecnie podaje się noworodkom w pierwszej dobie życia. Preparat jest szczepionką żywą, w której aktywnym składnikiem jest pozbawiona zjadliwości odmianą prątka bydlęcego.